Παλαιοχριστιανική Βασιλική Λεχαίου

Η Βασιλική του Λεχαίου, ήταν αφιερωμένη στον επίσκοπο Αθηνών Λεωνίδη, που μαρτύρησε με επτά γυναίκες, περί τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ., με καταποντισμό στη θάλασσα της περιοχής. Ήρθε στο φως με τις ανασκαφές που πραγματοποίησε με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας ο αρχαιολόγος Δ. Ι. Πάλλας κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Η βασιλική, το σημαντικότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο της Πελοποννήσου, καταλαμβάνει μία έκταση συνολικά 11.000τ.μ. στο δυτικό βραχίονα του Αρχαίου Λιμανιού του Λεχαίου, ενός από τα δύο λιμάνια που διέθετε η Κόρινθος κατά την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους• το άλλο ήταν οι Κεγχρεές, στο Σαρωνικό κόλπο. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη σε μήκος βασιλική στον ελλαδικό χώρο (περ. 180μ.). Ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με πεντάκλιτο εγκάρσιο κλίτος και τρούλλο, νάρθηκα, διπλό αίθριο, τριμερές βαπτιστήριο στα βορειοδυτικά και μεγάλο αριθμό προσκτισμάτων. Κλιμακοστάσια στα δυτικά οδηγούσαν στα υπερώα του ναού. Το μνημείο θεωρείται ότι θεμελιώθηκε στο β΄ μισό του 5ου αιώνα μ.Χ., δέχτηκε προσθήκες και πλακοστρώθηκε έως και το α΄ τρίτο του 6ου αιώνα. Γενικά, σε διάφορα μέρη του ναού, διαπιστώνονται διαφορετικές φάσεις και μετατροπές ή προσθήκες. Πιθανώς η χρήση της βασιλικής να έπαυσε τον 7ο αιώνα μετά και την καταρρευσή της από σεισμό. Μεταγενέστεροι βυζαντινοί ναοί κτίστηκαν εντός της αψίδας του ιερού. Στο Βαπτιστήριο, θεωρείται ότι ο δυτικός χώρος προοριζόταν για το τελετουργικό τυπικό πριν το βάπτισμα και ο τετράκογχος ότι ήταν το αποδυτήριο. Στον οκταγωνικό χώρο, που φέρει δύο κολυμβήθρες, πιθανώς για ενήλικες και παιδιά, γινόταν το βάπτισμα (φωτιστήριον). Σε μεταγενέστερη εποχή, που δεν θα απήχε πολύ χρονικά από την καταστροφή της βασιλικής, και ο χώρος του φωτιστηρίου μετατράπηκε σε ναό. Στα νότια και δυτικά του ναού, εντός του αιθρίου, έχουν αποκαλυφθεί εκτεταμένα οικιστικά κατάλοιπα που κτίστηκαν, κυρίως μετά την καταστροφή της βασιλικής. Διέθεταν χώρους εστίασης, εγκαταστάσεις ληνών, δεξαμενές κ.ά. και παραμένει αντικείμενο της έρευνας πότε έπαυσαν να χρησιμοποιούνται. Σημαντικές ενδείξεις για τη συνέχιση χρήσης του χώρου και μετά την καταστροφή της βασιλικής (κτερίσματα) εντοπίστηκαν και σε τάφους εξωτερικά της βασιλικής. Στα νοτιοδυτικά της βασιλικής έχει ανασκαφεί προγενέστερο χρονολογικά βαλανείο, με διαφορετικές χρονολογικές φάσεις στη χρήση του. Ο αριθμός των κινητών ευρημάτων που προέρχονται από την ανασκαφή είναι τεράστιος και αυτά καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα από την υστερορωμαϊκή έως και την περίοδο της Φραγκοκρατίας (νομίσματα, αγγεία ακέραια και σε θραύσματα, λύχνοι, υάλινες κανδήλες, μεταλλικά αντικείμενα και εργαλεία κ.τ.λ.).